Een vrijplaats voor filosofie en levensbeschouwing
Teksten filosofische praktijk
Dier onder de dieren
11 years
Arnold Ziegelaar
Lezing gehouden op symposium over thema transformatie van de Stichting Filosofie&Psychiatre. 8-2-2013
Er is mij gevraagd iets te zeggen over het begrip ‘transformatie’ in verband met het thema ‘leegte’. Ik zal dat doen in de context van mijn geschrift Het Ogenblik, vlak voor de deadline ingezonden voor de Van Helsdingenprijs 2012. Voor het geschrift heb ik een eervolle vermelding ontvangen waarvoor ik de jury hartelijk wil danken.
Het Ogenblik is mijn eerste langere filosofische geschrift dat ik voornamelijk in de tweede helft van jaren negentig geschreven heb. Het is voor mij iets bijzonders omdat het een getuigenis is van een innerlijke crisis die ik in die jaren doormaakte. Oorzaken van deze crisis lagen deels in mijn jeugd van emotionele verwaarlozing, deels in mijn toenmalige persoonlijke omstandigheden die deels ook met die jeugd te maken hadden. Het gaat mij hier echter niet om die oorzaken, maar om de aard van de ervaringen en de met hen samenhangende filosofische gedachten.
Het Ogenblik is vanuit een crisistoestand gedacht en is tegelijk een poging er mij filosofisch uit weg te denken, wat in bepaalde zin gelukt is. Ik geef geen interpretatie van Het Ogenblik. Het is geschreven en er staat wat er staat. Ik zou het nu niet meer kunnen schrijven, maar ben trouw aan de inhoud die bij een vroeger zelf is ontstaan. Hopelijk zal het werk zijn weg in de wereld vinden. In het onderstaande doe ik een poging om vanuit huidig perspectief iets zinnigs over dezelfde thematiek te zeggen.
Toen ik Het Ogenblik herlas, bemerkte ik dat de gemoedstoestanden van waaruit ik het schreef, weer opgeroepen kunnen worden. De persoon die ik toen was, huist nog in mij, is een vroeger zelf dat zijn intensiteit verloren is. Het is toegedekt onder latere lagen van mijn levensgeschiedenis, waarin geluk en sereniteit meer de boventoon zijn gaan voeren. (more…)
Onvoltooid en voltooid heden
13 years
Over de filosofie van de levenskunst
(Voordracht gehouden op 15 februari 2009 te Amsterdam, ook verschenen in Filosofie&Praktijk jaargang 2010, nr. 1)
Arnold Ziegelaar
1. Inleiding
Het woord ‘levenskunstenaar’ duidt iemand aan die zijn leven tot een soort kunstwerk maakt, een bijzondere, flamboyante en creatieve persoonlijkheid die in de ogen van anderen een rijk, genietend, gevarieerd leven leidt. Deze bepaling is niet onjuist, maar is mijns inziens niet het meest fundamenteel. Ook een persoon dat uiterlijk een gelijkmatig en conventioneel, voor sommigen saai, leven leidt, kan voldoen aan wat hier onder levenskunst wordt verstaan. Levenskunst is in de eerste plaats een niet gemakkelijk te verkrijgen innerlijke houding en hoe die uitwerkt in een concrete levensvoering is niet van tevoren vastgelegd en is al helemaal niet bepaald door een norm die door de buitenwereld opgelegd wordt. Om het begrip ‘levenskunst’ nader te komen, begin ik met een voorval dat ik deze winter meemaakte. (more…)
De vrije ruimte
13 years
Een visie op de filosofische praktijk
De zeldzame ogenblikken van mystiek inzicht die ik heb gehad,
kwamen als ik vrij was van de wil tot slagen.
Bertrand Russell[1]
1. Een eerste afbakening
Het specifiek ‘filosofische’ van de filosofische praktijk is te vinden in het onderscheid tussen filosofie en wetenschappelijke disciplines als psychologie, antropologie, psychiatrie etc. Waarin is dit onderscheid gelegen? Filosofie is geen wetenschap in de zin dat zij een zekere, door iedereen gedeelde methode tot haar beschikking heeft om kennis te vergaren. Er is geen lineaire vooruitgang zoals in de wetenschap. In tegenstelling tot de wetenschap heeft de filosofie haar geschiedenis steeds nodig. De filosofie moet zich bezinnen op de bronnen van de op dat moment heersende ideeën (men zou paradoxaal kunnen spreken van een ‘cyclische vooruitgang’). Niet alleen haar inhoud maar ook haar methode en uitgangspunten staan voortdurend ter discussie. Toch tracht filosofie kennis of wijsheid te bereiken, tracht zij de wereld en de mens te begrijpen en is ze in die zin verwant aan de wetenschap. Evenals de wetenschap is zij gebaseerd op ervaring, maar niet op de methodisch afgekaderde ervaring van een experimentele situatie, op de ‘empirie’. Zij is gebaseerd op de doorleefde ‘globale’ ervaring van de mens in relatie tot een deels bekende en deels onbekende wereld in hem en buiten hem. Filosofie is een beschouwelijkheid die met behulp van intuïtie, redenering en analyse de ervaring van het mens zijn onder woorden tracht te brengen.
De filosofische praktijk komt voort uit de behoefte de vruchten van deze beschouwelijkheid in te zetten voor het geestelijk welzijn en is primair een beredeneerde vorm van levensbeschouwing. Het gaat in de filosofische praktijk primair om bezinning op het (individuele) leven van de cliënt, op positieve en negatieve ervaringen die hij/zij opgedaan heeft en op de levensbeschouwelijke of ethische vragen die die ervaringen oproepen. Men kan daarbij denken aan vragen als: Wie ben ik?, Waarom ben ik ongelukkig? Welke keuze moet ik in deze situatie maken? Hoe moet ik aankijken tegen de dood? Moet ik deze relatie beëindigen of niet? Bestaat God? Wat is liefde? Hoe ver gaat mijn verantwoordelijkheid voor anderen? Etc. Etc. (more…)