Speculatief Realisme

Een inleiding in het denken van Quentin Meillassoux en Graham Harman (HOVO Leiden vanaf maandagmiddag 19-9)

In 2006 verscheen Na de eindigheid van de Franse filosoof Quentin Meillassoux. Het boek werd het startpunt van het speculatief realisme dat een groep denkers verenigt die, hoe onderling verschillend ook, een fundamenteel uitgangspunt delen.

                Meillassoux maakt een nieuw begin met de continentale filosofie die volgens hem is verzand in ‘correlationisme’. Dat begon bij Immanuel Kant en werkte via Nietzsche door in het postmodernisme: als we over iets spreken, spreken we altijd over iets dat ons gegeven is en we kunnen niet spreken over iets wat onafhankelijk is van ons denken en bewustzijn.

                De natuurwetenschap laat echter zien dat er een ‘groot buiten’ is: een immense tijd-ruimte met dingen onafhankelijk van ons denken en kennen waarover we wel kennis kunnen verkrijgen. Dat wij denken en kennen is afhankelijk van een onafhankelijke ‘hyperchaos’, een fysische realiteit beheerst door natuurwetten die zelf volstrekt willekeurig zijn. De enige noodzakelijkheid is volgens Meillassoux dat alles contingent is, ook permanentie en verandering. Leven en denken komen voort uit de fysische realiteit en zijn tegelijk volstrekt nieuw en onreduceerbaar. Deze filosofie biedt ook een bepaalde hoop: als alles contingent is, is ook alles mogelijk, zoals een rechtvaardige wereld.

                Een andere speculatief realist is de Amerikaan Graham Harman. Zijn denken richt zich vooral op het ding: Object-Oriented Ontology (2018). Meestal wordt het ding in de filosofie en de wetenschap gereduceerd tot een aggregaat van bestanddelen. Dit is echter volgens Harman onjuist. Elk ding vertegenwoordigt een eigen realiteit en is niet te definiëren omdat het individueel is en onze definities alleen algemene begrippen bevatten. Dat wat verschijnt is een sensuele manifestatie van het ding, niet het ding zelf. Objecten zijn niet per se materieel of reëel, ze kunnen ook fictioneel of abstract zijn. Ze hebben een verborgen kant die niet aan mij kan verschijnen.

                In deze collegereeks bespreken we beide denkers aan de hand van genoemde teksten.